دانشگاه ارومیه بعد از دانشگاه تبریز دومین دانشگاه‌ بزرگ غرب و شمال غرب کشور محسوب می‌شود؛ این دانشگاه جامع ابتدا در قالب یک آموزشکده کشاورزی در سال 1344 در باغی 15 هکتاری راه‌اندازی شد.. با گسترش فعالیت‌ها و ارائه رشته‌های جدید در این مرکز آموزشی و ایجاد سه دانشکده کشاورزی، دام‌پزشکی و علوم دانشگاه ارومیه شکل گرفت و به پردیس اصلی دانشگاه که آماده بهره‌برداری بود منتقل شد. این پردیس مشهور به پردیس نازلو با وسعت 400 هکتار در مجاورت دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و در 11 کیلومتری مسیر جاده مرز ارومیه- سرو با ترکیه قرار گرفته است.
بنابر اطلاعات درج شده در وبگاه رسمی دانشگاه، اکنون بیش از 500 عضو هیئت علمی در 70 گروه آموزشی و پژوهشی در این دانشگاه مشغول فعالیت هستند و بیش از 13000 دانشجو (1300 نفر از آنها را دانشجویان غیرایرانی تشکیل می‌دهد) مشغول به تحصیل هستند. شمار دانش‌آموختگان این دانشگاه اکنون به حدود 60000 نفر می‌رسد. در این دانشگاه تاکنون بیش از 7000 مقاله با نمایه ISI منتشر شده است.
در دانشگاه ارومیه یک مرکز تحقیقاتی و 6 پژوهشکده قرار زیر وجود دارد:
مرکز تحقیقات مدیریت بحران و مهندسی زیرساخت، پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری، پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه، پژوهشکده میکروالکترونیک، پژوهشکده زیست فناوری، پژوهشکده نانو فناوری، پژوهشکده مطالعات اجتماعی.
این دانشگاه از 12 دانشکده، یک واحد اقماری، و یک پردیس بین‌المللی تشکیل شده است. این دانشکده‌ها به شرح زیر است:
دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشکده اقتصاد ومدیریت، دانشکده برق، کامپیوتر و فناوری‌های‌ پیشرفته، دانشکده دامپزشکی، دانشکده شیمی، دانشکده علوم پایه، دانشکده علوم ورزشی، دانشکده فنی و مهندسی، دانشکده کشاورزی، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشکده منابع طبیعی.
دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی در سال 1367 همزمان با شروع به کار گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، به عنوان چهارمین دانشکده دانشگاه راه‌اندازی شد و به مرور گروه‌های دیگری در این دانشکده ایجاد و یا به آن محلق شدند از جمله گروه علوم تربیتی که از 11 سال پیش از تأسیس این دانشکده، در دانشکده علوم فعالیت خود را آغاز کرده بود. این دانشکده اکنون با داشتن حدود 60 عضو هیئت علمی در 9 گروه آموزشی جغرافیا، تاریخ، زبان و ادبیات انگلیسی، روان‌شناسی، علوم تربیتی، زبان و ادبیات فارسی، جامعه‌شناسی، فقه و حقوق اسلامی، و معارف اسلامی فعالیت می‌کند. دانشکده ادبیات و علوم انسانی خارج از پردیس اصلی دانشگاه، در بلوار والفجر2 ارومیه و در خیابان صدا و سیما مستقر است. رشته‌های ارائه‌شده در این دانشکده به تفکیک دوره به قرار زیر است:
کارشناسی: علوم تربیتی- مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، علوم تربیتی، آموزش زبان انگلیسی، زبان و ادبیات انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی، روان‌شناسی، فقه و حقوق اسلامی، تاریخ، آب و هواشناسی، جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری، جامعه‌شناسی.
کارشناسی ارشد: مدیریت آموزشی، آموزش زبان انگلیسی، زبان و ادبیات انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی، روان‌شناسی عمومی، روان‌شناسی تربیتی، فقه و حقوق خصوصی، فقه و حقوق جزا، حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، فقه و حقوق اسلامی، تاریخ- تاریخ ایران باستان، تاریخ- تاریخ ایران اسلامی، جغرافیای پزشکی، جغرافیای برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، جغرافیا و دفاع مقدس، معارف اسلامی و حقوق- حقوق خانواده.
دکتری: مدیریت آموزشی، آموزش زبان انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی- حماسی، زبان و ادبیات فارسی- عرفانی، زبان و ادبیات فارسی- غنایی، زبان و ادبیات فارسی، روانشناسی عمومی، روان‌شناسی، حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، فقه و حقوق اسلامی.
دانشکده برق، کامپیوتر و فناوری‌های‌ پیشرفته در ابتدا در سال 1362 با شروع فعالیت گروه الکترونیک در کنار گروه عمران در مقطع کاردانی و تشکیل آموزشکده فنی دانشگاه، زمینه‌های شکل‌گیری آن فراهم شد. بعد از گسترش فعالیت‌های آموزشکده و اضافه شدن گروه کامپیوتر به آن، این آموزشکده به دانشکده فنی تبدیل شد؛ با این‌همه توسعه گروه برق و نزدیکی با گروه کامپیوتر، در سال 1396 منجر به شکل‌گیری دانشکده‌ای مجزا متشکل از این دو گروه شد. اکنون این دانشکده دارای 4 گروه آموزشی مهندسی برق الکترونیک، برق قدرت، برق مخابرات، و مهندسی کامپیوتر است و علاوه بر ارائه دوره کارشناسی رشته مهندسی برق و مهندسی کامپیوتر، دوره کارشناسی ارشد و دکتری در گرایش‌های متنوعی از این دو رشته را نیز برگزار می‌کند.
دانشکده دامپزشکی که در سال 1354 راه‌اندازی شد سومین دانشکده دام‌پزشکی تأسیس‌شده در کشور بعد از دانشکده دام‌پزشکی دانشگاه تهران و شیراز است. این دانشکده در 7 گروه آموزشی علوم پایه، پاتوبیولوژی، بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی، جراحی و تصویربرداری تشخیصی، بیماری‌های داخلی و کلینیکال پاتولوژی، مامایی و طیور، میکروبیولوژی فعالیت می‌کند و علاوه بر دوره دکتری حرفه‌ای دام‌پزشکی، دوره‌ها و رشته‌های برگزارشده در این دانشکده به قرار زیر است:
کارشناسی ارشد: انگل‌شناسی، دام‌پزشکی، بافت‌شناسی، باکتری‌شناسی، ایمنی‌شناسی، بیوشیمی بالینی و بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی.
دکتری تخصصی: فیزیولوژی دام‌پزشکی، مامایی و تولیدمثل دام، بهداشت مواد غذایی، جراحی دام‌پزشکی، بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، بافت‌شناسی مقایسه‌ای، انگل‌شناسی دام‌پزشکی، ایمنی‌شناسی، پاتولوژی دام‌پزشکی، بهداشت و بیماری‌های طیور، آناتومی و جنین‌شناسی مقایسه‌ای، باکتری‌شناسی، بهداشت و بیماری‌های آبزیان.
دانشکده کشاورزی باسابقه‌ترین دانشکده و هسته اولیه شکل‌گیری دانشگاه ارومیه است. در 10 گروه آموزشی مهندسی آب، زراعت و اصلاح نباتات، علوم دامی، مکانیک بیوسیستم، گیاه‌پزشکی، علوم و صنایع غذایی، علوم خاک، باغبانی، اقتصاد کشاورزی، و اصلاح و بیوتکنولوژی فعالیت دارد و در مقاطع مختلف تحصیلی به ارائه رشته-گرایش‌های متنوعی در حوزه علوم کشاورزی می‌پردازد.
دانشکده معماری، شهرسازی و هنر در ابتدا با ایجاد گروه شهرسازی در دانشکده فنی و مهندسی در سال 1381 اولین قدم به سمت راه‌اندازی آن محیا شد. در سال 1384 این گروه از دانشکده فنی جدا و تبدیل به دانشکده هنر شد. با اضافه‌شدن رشته و گروه‌های جدید به این دانشکده و پس از نقل مکان به پردیس اصلی دانشگاه، در سال 1393 به دانشکده معماری، شهرسازی و هنر تغییر نام داد. اکنون این دانشکده در 4 گروه آموزشی نقاشی، مهندسی شهرسازی، مهندسی معماری، و مرمت بناهای تاریخی فعال است و حدود 800 دانشجو در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد (برنامه‌ریزی شهری، مهندسی معماری، مدیریت شهری، فناوری معماری، و گرایش استحکام بخشی بناهای تاریخی) در این دانشکده مشغول به تحصیل هستند.
پردیس بین‌المللی دانشگاه ارومیه در سال 1391 در 8 گروه آموزشی علوم پایه، کشاورزی، فنی و مهندسی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، اقتصاد و مدیریت، تربیت بدنی، و شیلات و آبزیان راه‌اندازی شد و تاکنون در 38 رشته-گرایش کارشناسی ارشد و 19 رشته-گرایش دکتری فعالیت داشته است.
مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندواب در سال 1382 با نام مرکز آموزش‌های نیمه حضوری میاندواب با پذیرش دانشجو در شش رشته مدیریت بازرگانی، آموزش زبان انگلیسی، حسابداری، علوم تربیتی، مهندسی کامپیوتر و علوم اقتصادی- اقتصاد بازرگانی فعالیت خود را آغاز کرد و در سال 1386 با گسترش فعالیت و ایجاد رشته‌های جدید به مرکز آموزش عالی شهید باکری ارتقا جایگاه یافت. طبق اعلام وبگاه دانشگاه، این واحد اقماری در حال حاضر در رشته‌های زیر دانشجوی مشغول به تحصیل دارد:
کاردانی: معماری، تولید و بهره‌برداری گیاهان دارویی و معطر، امور زراعی و باغی.
کارشناسی ناپیوسته: تولید و بهره‎برداری گیاهان دارویی و معطر، مهندسی کشاورزی-گیاه‌پزشکی.
کارشناسی: علوم و مهندسی باغبانی، مهندسی فضای سبز، مهندسی ترویج و آموزش کشاورزی پایدار، مهندسی معدن، مهندسی نقشه‌برداری و حسابداری
کارشناسی ارشد: علوم و مهندسی باغبانی-گرایش گیاهان دارویی و معطر و فیتوشیمی.
این مرکز در انتهای خیابان 17 شهریور میاندواب، بالاتر از کوی رابری، کیلومتر 4، نرسیده به ایستگاه راه‌آهن قرار گرفته است.
جایگاه دانشگاه ارومیه در رتبه‌بندی‌های دانشگاهی
در رتبه‌بندی جهانی پایگاه استنادی جهان اسلام در سال 2023 که همه انواع دانشگاه‌ها را دربرمی‌گیرد این دانشگاه نیز حضور دارد و با قرارگیری در رتبه بالای 2000 جهانی جایگاه 68 را به خود اختصاص داده است.
بر اساس آخرین رتبه‌بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) در سال 01-1400 از دانشگاه‌های جامع کشور، این دانشگاه در رتبه 19 قرار گرفته است.